جمعیت،کلید واژه‌ای است که بسیاری از مناسبات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؛
متاسفانه در حال حاضر وقتی صحبت از جمعیت می‌شود، عموم مردم به چشم یک گزاره سیاسی به آن نگاه می‌کنند، در حالی که افزایش یا کاهش جمعیت به طور مستقیم با معیشت، اقتصاد، امنیت و البته آینده یک جامعه ارتباط تنگاتنگ دارد و حاکمیت هر کشوری می‌تواند از این ابزار برای بهبود زندگی خود مردم و اقتصاد کشور استفاده کند.
نتایج بررسی‌ها و پیمایش‌های صورت گرفته در حوزه جمعیت و سلامت جمعیت نشان دهنده این واقعیت است که امروزه ما با چالش‌های متعددی در حوزه جمعیت و سلامت جمعیت مواجه هستیم.
اولین چالش، کاهش نرخ رشد جمعیت است؛
طی نخستین سرشماری جمهوری اسلامی در سال 65، نرخ رشد جمعیت 3.9 درصد اعلام شد و براساس سرشماری سال 95، نرخ رشد به 1.24 درصد تنزل پیدا کرد و در حال حاضر رشد جمعیت کشور به حدود 0.7 درصد رسیده است؛ این برای اولین بار در تاریخ ایران است که نرخ رشد جمعیت به زیر یک رسیده است. این موضوع زنگ خطری برای کشورمان ایران است.
دومین چالش مهم جمعیتی،کاهش نرخ باروری کلی است؛
این شاخص به معنی میانگین تعداد فرزندانی است که یک زن در طول دوره باروری خود به دنیا می‌آورد. نرخ باروری در سال 65 حدود 6.5 فرزند بوده است، اما در سال 99 طبق آخرین مکاتبات وزارت بهداشت، به 1.8– 1.6 رسیده است.
سومین چالش مهم جمعیتی، کاهش نرخ تعداد موالید است؛
متاسفانه سرعت کاهش نرخ موالید در ایران خیلی زیاد است. از 5 سال پیش روند تعداد تولدها کاهشی بوده است؛ تعداد موالید کشوراز 1/570/000 تولد در سال 94 به 1/196/000 در سال 98، رسیده است. این روند، نرخ رشد صفر جمعیت را به زودی میسر می‌کند.
چالش چهارم، نرخ رشد سالمندی است که به جمعیت بالای 60 سال مربوط است؛
نرخ رشد سالمندی درکشورمان با سرعت افسارگسیخته‌ای در حال افزایش است به گونه ای که در حال حاضر 10 درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهند. اگر وضعیت به همین گونه پیش برود، برآورد می شود که تا سال 1420 جمعیت سالمند کشور 2 برابر شود و کشور ایران تا ۳۰ سال آینده جزو یکی از 4 کشور اول پیر دنیا خواهد بود که واقعیتی بسیار تلخ است و حتی تامین نیروی انسانی و مولد طی ده‌های آینده با چالش جدی مواجه خواهد بود.
از دیگر شاخص‌ها و چالش‌های مرتبط با جمعیت می‌توان به کاهش نرخ ازدواج، افزایش نرخ طلاق و ... اشاره کرد. متاسفانه نرخ ازدواج در کشور سیر نزولی به خود گرفته است. از طرفی میانگین سن ازدواج در زنان و مردان رو به افزایش است. در حال حاضر حدود 11 میلیون جوان در سن ازدواج هستند. همچنین نرخ طلاق در کشور افزایشی است.
امروزه در جامعه بسيار ديده ميشود كه مادران یا تمايلي براي فرزندآوري ندارند یا به داشتن یک فرزند اکتفا می‌کنند كه اين امر معلول عوامل گوناگوني است كه مشكلات اقتصادي مهمترين علت آن است. تک فرزندي معضلاتی را براي خود فرزند ايجاد ميكند و اين گونه بچهها معمولا افسرده، گوشهگير و كم انگيزه هستند و از نظر دوست يابي در جامعه با مشكل روبهرو مي شوند.
نرخ سقط جنین رو به افزایش است. در حال حاضر 2 میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد. زیرساخت اشتغال برای جوانان در کشور فراهم نیست و این باعث شده در شرایط کنونی بخش عمده‌ای از جمعیت جوان کشور سربار جمعیت باشند که یک واقعیت تلخ اجتماعی در کشور ماست.
هم اکنون ما در دوران پنجره جمعیتی( حداقل ۷۰ درصد از جمعیت کشورمان در بازه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال - سنین فعالیت و کار) به سر می‌بریم. این دوران در کشور ما از حدود سال 1385 شروع شده و تا سال 1430 ادامه خواهد داشت. این دوران فرصتی طلایی برای اصلاح ساختار‌های جمعیتی و رشد و پیشرفت علمی و اقتصادی است که اگر مغتنم شمرده نشود، می‌تواند تهدیدکننده نیز باشد. متاسفانه در حال حاضر از فرصت بالقوه پنجره جمعیتی در مسیر رشد و پیشرفت استفاده نشده و مراحل رشد اقتصادی را طی نکرده است.
به پیشنهاد سازمان ثبت احوال کشور و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۳۰ اردیبهشت‌ماه مصادف با روز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری به عنوان روز ملی جمعیت در تقویم رسمی کشور به ثبت رسیده است. هدف از سیاست‌های کلی جمعیت ارتقاء پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی، رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج، و... می باشد. سیاست‌هایی که توسط مقام معظم رهبری در اردیبهشت ۱۳۹۳ ابلاغ شد، مسیر آینده کشور را برای مقابله با این معضل روشن کرده است.
معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی گناباد
