ویژگی اصلی اختلال مصرف مواد مجموعه‌ای از نشانه‌های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی است که نشان می‌دهد فرد با وجود مشکلات قابل ملاحظه مرتبط با مواد، مصرف مواد را ادامه می‌دهد.
مواد مخدر به آن دسته از ترکیبات شیمیایی گفته می‌شود که مصرف آنها باعث دگرگونی در سطح هوشیاری و عملکرد مغز می‌شود. منظور از واژه مواد، همان مواد روان‌گردان یا شیمیایی است که افراد آنها را به طرق مختلف جهت تغییر خلق یا رفتارشان مصرف می‌کنند.
ویژگی اصلی اختلال مصرف مواد مجموعه‌ای از نشانه‌های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی است که نشان می‌دهد فرد با وجود مشکلات قابل ملاحظه مرتبط با مواد، مصرف مواد را ادامه می‌دهد.
الکل نیز ماده شیمیایی بی‌رنگی است و جزء سستی‌زاها محسوب می‌شود که فعالیت سیستم مرکزی اعصاب را فرو می‌نشاند، مصرف مداوم میزان بالای الکل خطر بیماری‌هایی از جمله التهاب پانکراس، زخم معده، انواع بیماری‌های کبد، انواع سرطان، به خصوص سرطان دهان، نای و سینه و آسیب‌های مغزی جدی را افزایش می‌دهد.
علائم مسمومیت با الکل به صورت بروز اختلال رفتاری و سایکولوژیک مانند اختلال قضاوت، رفتارهای بدون کنترل، بی‌ثباتی خلق، رفتارهای جنسی پرخطر، تکلم مبهم، عدم تعادل، ناهماهنگی عضلات، اختلال در حافظه و تمرکز، بهت و کما است. خصوصیت مهم اختلالات مصرف مواد، تغییر اساسی در مدارهای مغزی است که امکان دارد بعد از مسمومیتزدایی ادامه یابد. مخصوصاً در افرادی که به اختلالات روانی مبتلا هستند.
به طور کلی عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو در تعامل با یکدیگر می‌توانند نفش تعیین کننده‌ای در مصرف هرگونه از مواد داشته باشند.
اختلالات مرتبط با مواد یا به صورت اختلال مصرف مواد شامل وابستگی به مواد و سوء مصرف مواد یا اختلالات ناشی از مصرف مواد شامل مسمومیت مواد، محرومیت از مواد یا ترک و اختلالات روانی ناشی از مواد شامل اختلال فراموشی پایدار ناشی از مواد، اختلال پسکوتیک ناشی از مواد، اختلال خلقی ناشی از مواد، اختلال اضطراب ناشی از مواد، اختلال کنش جنسی ناشی از مواد، اختلال خواب ناشی از مواد و... است.
از دلایل گرایش افراد به مواد مخدر می‌توان به تیپ شخصیتی و وضعیت روانی افراد اشاره کرد؛ کسانی که از اعتماد به نفس پایین و ویژگی‌های خلقی افسرده برخوردار هستند بیش از دیگران به مصرف مواد روی می‌آورند.
از علل دیگر گرایش افراد به مواد مخدر، مشکلات خانوادگی و محیطی است مثل: تنش در روابط میان زوجین، فضای روانی ناسالم در خانواده، برآورده نشدن نیازهای عاطفی- احساسی فرد، ناکام ماندن در زندگی مشترک و دست نیافتن به هدف‌هایی که در ازدواج به آنها می‌اندیشند، ارتباط با دوستانی که مصرف کننده بوده و محیطی که به آسانی مواد در اختیار آنان قرار می‌گیرد.
پیام‌های پزشکی نادرستی که فرد از دیگران یا اعضاء خانواده‌اش دریافت می‌کند مثل "مواد بزن دردت خوب می‌شه یا عضلاتم درد می‌کرد، مواد زدم خوب شدم" این عبارات به میزان زیادی انگیزه فرد را برای مصرف مواد افزایش می‌دهد.
با توجه به اینکه به گفته روانشناسان و روان پزشکان، اعتیاد پدیده‌ای است که به ابعاد مختلف از جمله وضعیت روانی، شخصیت، تفکر و توانایی‌های ذهنی و وضعیت جسمانی و فیزیولوژیکی فرد تاثیرات مخربی دارد، اقدامات مختلفی از جمله دارودرمانی، مشاوره و درمان‌های روانشناختی و اخیراً درمان‌های عصب روانشناختی قابل اجرا هستند؛ اقداماتی که می‌تواند در غلبه بر وسوسه مواد تاثیر داشته باشد همچون دوری از محیط‌ها و افرادی که یادآور مصرف هستند،کنترل افکار منفی، ورزش کردن، مطالعه مجلاتی که در زمینه ترک اعتیاد آموزش می‌دهند، به اشتراک گذاشتن احساسات با فردی که بهبودی یافته و تمرکز بر اهداف کوتاه مدت .
گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد
دانشگاه علوم پزشکی گناباد
