روز ۳۱ اردیبهشت مصادف با سالروز فتوای تاریخی امام خمینی (ره) مبنی بر جایز بودن اهدای عضو با تلاش مسئولان واحد فراهم آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و با همت واحد اهدای عضو بیمارستان دکتر مسیح دانشوری و با تأیید و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در تقویم ملی کشور به‌عنوان روز ملی اهدای عضو، اهدای زندگی به ثبت رسیده است.
اهدای عضو چیست؟
اهدای عضو به این معنی است که یک فرد یا ولی دم او اجازه می‌دهد تا بافت‌ها یا اعضای سالم او به شخص دیگری برای پیوند اهدا شود که این پیوند می‌تواند زمانی که فرد زنده است یا پس از مرگ او صورت گیرد. پیوندهای متداول عبارت‌اند از: کلیه‌ها، قلب، کبد، پانکراس، روده، ریه‌ها، استخوان، مغز استخوان، پوست و قرنیه.
برخی از ارگان‌ها و بافت‌ها را می‌توان زمانی که شخص اهداکننده زنده است به شخص دیگری پیوند زد مانند یکی از کلیه‌ها یا بخشی از کبد اما در بیشتر موارد اهدای عضو زمانی صورت می‌گیرد که فرد اهداکننده دچار مرگ مغزی شده باشد.
هدف از اهدای عضو
تنها راه ادامه حیات برای بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفته قلب و کبد و بهترین درمان برای مبتلایان به نارسایی کلیه، پیوند عضو است، در هرسال تعداد زیادی از بیماران نیازمند به پیوند عضو که در لیست انتظار هستند، می‌میرند و این در حالی است که اعضای سالم افراد دچار مرگ مغزی، زیر خاک مدفون می‌شوند.
هرکس و در هر سن می‌تواند در صورت بروز مرگ مغزی و با رضایت بستگان، اهداکننده عضو یا نسج باشد، شرایط پزشکی فرد در زمان مرگ مغزی، تعیین‌کننده قابلیت وی برای اهدا خواهد بود. اعضای قابل اهدا کلیه‌ها، کبد، قلب، ریه، لوزالمعده، روده و نسوج قابل اهدا شامل قرنیه، استخوان، سیاهرگ، غضروف، دریچه‌های قلبی، پوست و تاندون هستند.
با اهدای قرینه می‌توان بینایی را به فردی که دچار صدمه شدید به چشم شده بازگرداند. تاندون و غضروف باعث بازسازی اعضای آسیب‌دیده مربوطه می‌شود. پیوند استخوان می‌تواند مانع قطع عضو در سرطان استخوان شود. دریچه قلب برای کودکان با بیماری مادرزادی دریچه‌ای و بزرگ‌سالان با دریچه آسیب‌دیده به کار می‌رود. پیوند پوست نجات‌بخش بیماران با سوختگی شدید و پیوند مغز استخوان تنها درمان ممکن در بعضی از سرطان‌های خون است. برخلاف عضو، بافت می‌تواند تا ۲۴ و یا حتی ۴۸ ساعت بعد از مرگ فرد اهدا شود و حتی می‌توان آن را برای مدت‌های طولانی ذخیره کرد.
اهداکنندگان اعضای بدن معمولاً در زمان اهدا دچار مرگ مغزی شده‌اند اما این امکان وجود دارد که در زمان اهدا، فرد اهداکننده زنده باشد. برای اهداکنندگان زنده، قبل از اهدا عضو از آن‌ها آزمایش‌های گسترده‌ای گرفته می‌شود. همچنین آن‌ها مورد ارزیابی‌های روانی قرار می‌گیرند تا پزشکان متوجه شوند که آیا واقعاً فرد اهداکننده رضایت کامل نسبت به اهدا عضو را دارد یا خیر و در آخر در روز اهدا، فرد اهداکننده و فردی که قرار است عضو یا بافت به او پیوند زده شود در بیمارستان حاضر می‌شوند.
برخی از افرادی که دچار مرگ مغزی شده‌اند، پیش از مرگ به‌صورت داوطلبانه تمایل خود را نسبت به اهدای عضو با دریافت "کارت اهدای عضو " اعلام می‌کنند اما در صورت تأیید مرگ مغزی توسط چهار پزشک معتمد متخصص داخلی، متخصص بیهوشی، متخصص مغز و اعصاب و متخصص پزشکی قانونی، در صورت اعلام رضایت قانونی خانواده متوفی نسبت به اهدای عضو، اعضای حیاتی مناسب به بیماران نیازمند اهدا می‌شود. گفتنی است در این فرایند خانواده اهداکننده و گیرنده عضو هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند.
جراحی این فرایند بستگی به اندام‌هایی که اهدا می‌شوند دارد. پس از جراحی، اعضا از بدن فرد اهداکننده توسط جراحان، ارگان‌ها را در سریع‌ترین زمان ممکن به دریافت‌کننده پیوند می‌زنند. زیرا اکثر اعضای بدن فقط چند ساعت می‌توانند خارج از بدن سالم بمانند. زمانی که عضوی از بدن فرد اهداکننده خارج شد، محل آن را ترمیم می‌کنند و سپس جنازه را تحویل خانواده شخص برای مراسم تدفین می‌دهند.
اهدای عضو در جهان
در سطح جهانی، رقمی نزدیک به ٥٠ درصد بیماران مرگ مغزی، اعضای بدنشان اهدا می‌شود. بااین‌حال اهدای اعضای بیماران مرگ مغزی در ایران نوپاست و به همین دلیل آمار اهدای عضو کمتر از آمار جهانی است.
اهدای عضو در ایران
دین مبین اسلام، اهمیت فوق‌العاده‌ای برای نجات جان انسان‌ها قائل است. چنانچه در قرآن کریم در سوره مبارکه مائده آیه ٣٢ به‌تصریح اشاره شده است که "هرگاه کسی باعث بقای نفسی شود مانند آن است که باعث نجات جان تمام انسان‌ها شده است".
بر این اساس حضرت امام خمینی (رضوان‌الله علیه) در سال ١٣٦٨ در پاسخ به استفتا جواز پیوند اعضا از فردی که دچار مرگ مغزی شده است و حیات وی غیرقابل برگشت است فرمودند: «بسمه‌تعالی برفرض مذکور چنانچه حیات انسان دیگری متوقف بر این باشد با اجازه صاحب قلب یا کبد و امثال آن جایز است». اهدای عضو بر اساس قانون "پیوند اعضا بیماران فوت‌شده و یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم است" مصوب ۱۷/۱/۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان امری قانونی است.
در ایران، اهدای عضو از فرد مرگ مغزی به‌طور رایگان انجام می‌شود و اگر فرد مرگ مغزی در بیمارستان دولتی بستری‌شده باشد، هزینه‌های بیمارستان نیز توسط دولت پرداخت می‌شود.
نخستین پیوندهای انجام شده در ایران
۱۳۱۴: نخستین پیوند قرنیه
۱۳۴۷: نخستین پیوند کلیه
۱۳۶۹: نخستین پیوند مغز استخوان
۱۳۷۲: نخستین پیوند قلب و کبد
۱۳۷۹: نخستین پیوند ریه
۱۳۸۵: نخستین پیوند پانکراس و روده
کارت اهدای عضو
کارت اهدای عضو یکی از بزرگ‌ترین نمادهای فرهنگی در زمینه ارتقای فرهنگ اهدای عضو است،
از زمان راه‌اندازی واحدهای فراهم آوری اعضای پیوندی در کشورمان، مراکز مختلفی شروع به ثبت‌نام و صدور کارت اهدای عضو نکردند. در روزها و ماه‌های اول تعداد ثبت‌نام به بیش از ۱۰۰ نفر در ماه نمی‌رسید، اما با شروع تبلیغات فرهنگی و برگزاری جشن نفس، تعداد بیشتری از مردم با این امر آشنا شدند و تعداد افراد متقاضی کارت اهدای عضو روزبه‌روز بیشتر شد، به‌طوری‌که مدت‌زمان دریافت کارت اهدای عضو برای هر فرد به بیش از ۵ ماه رسید. با توجه به اینکه کارت اهدای عضو صرفاً نشان‌دهنده رضایت قلبی هر شخص برای اهدای عضو در زمان مرگ است و جنبه‌ی قانونی ندارد؛ در سامانه http://ehda.sbmu.ac.ir/ به‌صورت مجازی ثبت‌نام و صدور آنی این کارت انجام می‌شود.
در این سامانه کد ملی هر فرد به‌صورت آنلاین کنترل شده و درصورتی‌که اطلاعات مطابق کارت ملی وارد شده باشد، کارت اهدای عضو صادر شده و متقاضی می‌تواند همان لحظه کارت خود را ذخیره و چاپ کند.
اطلاعات داوطلبان دریافت کارت بلافاصله وارد سامانه کشوری کارت اهدای عضو شده و در آن ذخیره می‌شود، این سامانه از طریق کلیه بیمارستان‌های کشور قابل دسترسی بوده و امکان جستجوی نام افراد مرگ مغزی بستری در این بیمارستان‌ها وجود دارد.
